Stúdentar hafa verið ákveðnir og skýrir í kröfum sínum um sanngjarnari og viðunandi kjara hjá Menntasjóði námsmanna og réttindi til atvinnuleysisbóta til jafns við aðra vinnandi landsmenn. Í gegnum kórónuveirufaraldurinn hafa aðgerðir stjórnvalda í þágu stúdenta ekki verið miðaðar að þeim stóra hópi sem stúdentar mynda og geta ekki talist sem haldbærar lausnir til lengri tíma. Þannig eru þeir látnir standa eftir á sama tíma og unnið er hörðum höndum við að mæta efnahagslegum áhrifum faraldursins á öðrum sviðum samfélagsins. Langtímalausnir í átt að fjárhagslegu öryggi fyrir allan stúdentahópinn eru nauðsynlegar.
Stúdentaráð áréttar hér með kröfur sínar um rétt stúdenta til atvinnuleysisbóta og hækkun grunnframfærslu framfærslulána hjá Menntasjóði námsmanna. Til staðar verður að vera pólítískur vilji ríkisstjórnarinnar til þess að tryggja námsmönnum fjárhagslegt öryggi.
Stúdentaráð hefur sent erindi á stjórnvöld sem má lesa í heild sinni hér. Þá er hér hægt að lesa umsagnir, kannanir og annað útgefið efni frá Stúdentaráði.
Íslenskir stúdentar vinna mest með námi
Fyrstu tölur úr sjöundu umferð EUROSTUDENT VII, sem voru birtar í október 2020, sýna að 72% íslenskra stúdenta vinna því annars hefðu þeir ekki efni á því að stunda nám. Það er hæsta hlutfall stúdenta á norðurlöndunum. Jafnframt sýna fyrstu tölur að 31% íslenskra stúdenta eiga í fjárhagslegum erfiðleikum og 25% telja að vinnan hafi áhrif á frammistöðu þeirra í námi. Hér ber að nefna að könnunin var lögð fyrir vorið 2019, fyrir kórónuveirufaraldurinn og því má draga þá ályktun að staða stúdenta hafi versnað síðan.
Stúdentaráð hefur einnig vísað í húsnæðis- og mannvirkjastofnun sem greindi frá því í lok nóvember 2020 að ungu fólki, á aldrinum 18-24 ára, fari fækkandi á leigumarkaði sem megi rekja til faraldursins en hlutfall þeirra sem búa í foreldrahúsum hefur aukist gríðarlega, úr 42% í 70% frá því í lok 2019. Það er jafnframt bent á að atvinnuleysi meðal þessa aldurshóps hefur rúmlega tvöfaldast og fjöldi starfandi einstaklinga dregist saman um 14.5%. Til viðbótar eru rúm 46% atvinnulausra ungt fólk, á aldrinum 18-34 ára, samkvæmt nýjustu atvinnuleysistölum Vinnumálastofnunnar. Vert er að nefna að stúdentar eru ekki allir meðtaldir í þessum tölum þar sem þeir eru ekki á atvinnuleysisskrá, því þeir eiga ekki rétt á atvinnuleysisbótum. Það eru því ófullnægjandi gögn til um stúdenta á vinnumarkaði af hálfu stjórnvalda.
Það er meðal annars vegna þessa sem Stúdentaráð hefur farið í gagnaöflun meðal stúdenta við Háskóla Íslands og sent út alls fimm kannanir sem allar spurðu út í líðan stúdenta og fjórar þeirra út í fjárhagsstöðu stúdenta. Markmiðið með þessum könnunum var að fá vísbendingar um aðstæður stúdenta og geta kortlagt stöðu mála betur svo hægt væri að grípa til viðeigandi aðgerða.
Eiga stúdentar ekki skilið hærri grunnframfærslu?: Fjárhagsöryggi og menntasjóðurinn
Vítahringur stúdenta í námslánakerfinu
Námslánakerfið er það kerfi sem á að grípa stúdenta og eru það ein rökin gegn atvinnuleysisbótakröfu stúdenta, þar sem ekki er hægt að samtvinna námslánakerfinu með atvinnuleysisbótakerfinu. Þetta eru aðskilin kerfi sem ekki hefur tekist að breyta þannig að þau gangi upp saman. Menntasjóðurinn á að sjá námsmönnum fyrir framfærslu á skólaárinu, en ekkert kerfi er til staðar sem grípur fólk á sumrin sé það án atvinnu og ekki í skóla.
Menntasjóður námsmanna á að veita fólki tækifæri til náms í formi námslána og styrkja. Stúdentaráð telur tímabært að endurskoða og hækka grunnframfærslu framfærslulána til muna, til að tryggja að stúdentar geti stundað námið sitt áhyggjulaus. Grunnframfærslan þarf að samsvara, að lágmarki, dæmigerðu neysluviðmiði félagsmálaráðuneytisins. Stúdentar ná ekki að mæta útgjöldum sínum og þurfa, oftar en ekki, að vinna samhliða námi til að ná að framfleyta sér. Með námslánakerfinu, eins og það er nú, er því verið að bjóða stúdentum upp á að koma sér í vítahring sem einkennist af því að þurfa að vinna fyrir sér þrátt fyrir að vera á framfærslulánum. Það kemur síðan í bakið á stúdentum, því frítekjumarkið refsar þeim sem hafa tekjur umfram 1.364.000 kr. á ári. 45% þeirra árlegu tekna sem eru umfram koma til frádráttar á námsláni. Lánsupphæðin, 189.500 kr., lækkar í takt við skerðinguna. Vegna skerðingarinnar þurfa stúdentar að vinna enn meira – vítahringurinn heldur áfram.
Stúdentaráð leggst gegn því að stúdentar þurfi að leita til vinnumarkaðarins þegar þeir eru á námslánum. Grunnframfærslan á að duga stúdentum til að framfleyta sér og veita þeim tækifæri til að stunda nám óáreitt og án fjárhagsörðugleika.
4 milljarðar af launum stúdenta án þess að þeir eigi rétt á atvinnuleysisbótum
Stúdentaráð stendur við kröfu sína um réttindi stúdenta til atvinnuleysisbóta og telur nauðsynlegt að tryggja þann rétt í lögum um atvinnuleysistryggingar nr. 54/2006. Almenn skilyrði þess að launamaður eigi rétt á atvinnuleysistryggingum má finna í 13. gr. laganna og er þar eitt skilyrðið að vera í virkri atvinnuleit skv. 14. gr. laganna en stúdentar teljast ekki vera í virkri atvinnuleit og eiga almennt ekki rétt á atvinnuleysisbótum. Stúdentar áttu hins vegar rétt til atvinnuleysisbóta í námshléum fram að 1. janúar 2010.
Atvinnuleysisbótakrafa Stúdentaráðs snýst um að allir stúdentar sem þurfa að sækja sér fjárhagsaðstoðar, sökum atvinnuleysis, hafi kost á því til jafns við aðra vinnandi landsmenn. Samkvæmt 3. gr. laga um tryggingagjald nr. 113/1990 renna tekjur ríkisins af atvinnutryggingagjaldi, sem greitt er af launum starfsfólks, til Atvinnuleysistryggingasjóðs og Tryggingasjóðs sjálfstætt starfandi einstaklinga. Í dag er gjaldið 1,35% af launum alls vinnandi fólks og þar á meðal stúdenta. Stúdentar eru samt sem áður undanskildir atvinnuleysistryggingakerfinu.
Ef miðað er við að 70% stúdenta Háskóla Íslands vinna samhliða námi, í hálfu starfi að vetri og fullu starfi að sumri á lágmarkslaunum, nema atvinnutryggingagjöld þess hóps yfir 4 milljarða króna frá 2010. Samkvæmt EUROSTUDENT VI vinna stúdentar þó að meðaltali 26 klst. á viku með námi sem er nær 70% starfshlutfalli og því er talan í raun töluvert hærri en 4 milljarðar sem stúdentar hafa greitt í sjóðinn. Það er því fráleitt að stúdentar hafi verið án réttinda úr sjóðnum í áratug. Ef við myndum snúa aftur til kerfisins sem var við lýði fyrir 2010 myndi vinnandi námsfólk einfaldlega geta sótt sér þann rétt sem það hefur áunnið sér með greiðslu atvinnutryggingagjalds af launum sínum. Atvinnuleysisbæturnar sjálfar væru því í samræmi við hve mikið einstaklingur hefur unnið síðastliðna 36 mánuði rétt eins og hjá öðrum sem missa vinnuna.
Atvinnuleysisbætur eru ætlaðar þeim sem missa vinnuna sökum samdráttar á vinnumarkaði eða uppsagna eða annarra sambærilega ástæðna og neyðast þar með til að leita sér fjárhagsaðstoðar. Það raungerðist í mars þegar hundruðir stúdenta urðu atvinnulausir sökum samdráttar á vinnumarkaði vegna kórónuveirufaraldursins, og höfðu þeir ekkert öryggi að sækja í. Það er aðkallandi að tryggja að aðstæðurnar endurtaki sig ekki, verði sem dæmi bakslag vegna faraldursins eða aðrar sambærilegar áskoranir í framtíðinni. Breyta þarf lagaumhverfinu þannig að stúdentar hafi aðgang að atvinnuleysistryggingasjóði og forðast að byrðin lendi á velferðaþjónustu sveitarfélaganna. Þau eru ekki ábyrgðaaðilar í þessu tilfelli, einfaldlega vegna þess að af launum stúdenta er greitt atvinnutryggingagjald í atvinnuleysistryggingasjóð ríkisins.
Stúdentaráð hefur fundið mikinn meðbyr með kröfu sinni í samfélaginu. LÍS stóð fyrir undirskriftasöfnun þar sem kallað var eftir stuðningi við kröfu stúdenta til atvinnuleysisbóta sem 2.814 manns skrifuðu undir. Samstarfsnefnd háskólastigsins, sem samanstendur af öllum rektorum háskóla á Íslandi, studdi kröfu stúdenta um rétt okkar til atvinnuleysisbóta. Var það rektor Háskóla Íslands, Jón Atli Benediktsson sem skrifaði undir yfirlýsinguna fyrir hönd nefndarinnar. Í pontu Alþingis hefur verið vitnað í okkur og við studd, jafnvel vitnað í okkur af forsætisráðherra. Á þingi lagði Samfylkingin fram ályktunartillögu um aðgerðir í þágu námsmanna vegna Covid-19 og var ein þeirra um að tryggja námsmönnum rétt til atvinnuleysisbóta sumarið 2020. Þá tók Alþýðusamband Íslands undir kröfu stúdenta á blaðamannafundi í maí og 84.2% stúdenta sagði sig styðja atvinnuleysisbótakröfu stúdenta yfir sumartímann. Á fundi velferðaráðs Reykjavíkurborgar í desember 2020 lögðu fulltrúar þriggja flokka fram bókun þar sem þau skoruðu á ríkið að koma til móts við stúdenta með því að veita þeim rétt á fjárhagsaðstoð úr atvinnuleysistryggingasjóði.
Krafan sem ráðið og stúdentar gera til stjórnvalda er réttmæt enda er óskað eftir því að jafnræðis sé gætt meðal vinnandi landsmanna og sömuleiðis að stúdentum sé ekki svipt fjárhagslegu öryggi fyrir það eitt að stunda nám. Það er staðreynd að stúdentar leggja atvinnuleysistryggingasjóði lið með þeirra vinnuframlagi og er það eitt og sér næg ástæða til að ráðast í breytingar á atvinnuleysistryggingakerfinu.
Stúdentar eiga betra skilið
Stúdentum við Háskóla Íslands hefur fjölgað töluvert en skólanum barst tvöfalt fleiri umsóknir í framhaldsnám á þessu vormisseri samanborið við síðasta ár. Þessi fjölgun var viðbúin en hana má rekja til samfélagsástandsins og áherslu stjórnvalda á að menntun eigi að leiða þjóðina út úr þessari kreppu. Aðgerðir í þágu stúdenta sem hafa hingað til verið boðaðar í gegnum kórónuveirufaraldurinn eru gerðar í því skyni að hvetja og styðja fólk í að snúa aftur í nám. Þær ganga hins vegar ekki upp nema að aðrar ráðstafanir séu til staðar, þannig að núverandi stúdentar og aðrir sem nú íhuga að snúa aftur í nám séu örugg og hafi tækifæri að námi loknu.
Skörun atvinnuleysistryggingakerfisins og námslánakerfisins er þess að auki miskunnarlaus. Stúdent er nefnilega ekki heimilt að vera í meira en 12 einingum, samhliða vinnu, til að eiga rétt á stuðningi úr atvinnuleysistryggingakerfinu missi hann vinnuna. Á sama tíma verður stúdent að standast 22 einingar til að eiga kost á námslánum. Það skiptir engu máli hvort stúdent sé í námi og hlutastarfi eða í 100% vinnu, jafnvel til margra ára, og námi með, því stúdent sem missir vinnuna hefur engan rétt á fjárhagsaðstoð úr atvinnuleysistryggingakerfinu aðeins vegna þess að hann stundar nám. Það er því stór hluti námsfólks sem fellur milli kerfa og hefur ekkert annað úrræði að sækja í. Yfirgripsmikla breytinga er þörf í námslánakerfinu sem og atvinnuleysistryggingakerfinu til þess að styrkja og efla stúdenta landsins.
Til staðar verður að vera pólítískur vilji ríkisstjórnarinnar til þess að tryggja námsmönnum fjárhagslegt öryggi sem þeir hafa kallað eftir til frambúðar. Stúdentar eiga að geta stundað nám án þess að þurfa að klóra sig í gegnum fjárhagsörðugleika og áhyggjur.
